پاڪستان ۾ زيتون جي پوک جو رجحان، پوٺوهار انتهائي موزون خطو

ترجمو: صنم جوڻيجو/روپ ميگهواڙ

خصوصي فيچر

اسلام آباد – 10 مارچ (اي پي پي) پاڪستا?? جي وڌندڙ آبادي کي نظر ۾ رکندي غذائي ضرورت?? جي حوالي سان درپيش هڪ اهم مسئلو کاڄري تيل جي گهرج ۾ مسلسل اضافو آ??ي، جنهن کي پورو ڪرڻ لاءِ هر سال اربين روپين جو کاڌي وارو ت??ل درآمد ڪرڻو پوندو آ??ي، ملڪ ۾ پنهنجي ضرورت جو کاڄرو ت??ل صرف 32 سيڪڙو پيدا ٿي رهيو آ??ي جڏهن ته 68 سيڪڙو درآمد ڪيو ويندو آ??ي. کاڄرو ت??ل جي درآمد تي دارومدار ختم ڪرڻ ۽ ملڪ ۾ پيداوار وڌائڻ لاءِ زيتون سميت ٻين تيل وارين جنس?? جي پوک ۾ اضافي جي تمام گهڻي ضرورت آهي. سڄي دنيا ۾ زيتون جو پوکي وارو رقبو ساليانو ڏيڍ سيڪڙو جي شرح کان وڌي رهيو آ??ي. خوراڪ ۽ زراعت بابت گڏيل قوم?? جي عالمي اداري جي مطابق سال 2018ع ۾ عالمي سطح تي زيتو?? جي پوک هيٺ رقبو هڪ ڪروڙ 5 لک 13 هزار 320 هيڪٽر هو جيڪو سال 2000ع جي مقابلي ۾ 26 سيڪڙو کان وڌيڪ آهي. رپورٽ موجب سال 2000ع جي مقابلي ۾ 2018ع دوران زيتو?? جي پيداوار ۾ 35 سيڪڙو جو نمايان اضافو رڪارڊ ڪيو ويو آ??ي. واضح رهي ته سڄي دنيا ۾ زيتو?? جي پوک، ميو?? جي پيداوار ۽ ان مان حاصل ٿيندڙ تيل جي حوالي سان اسپين سرفهرست آهي.

زرعي ماهرن موجب زيتو?? جي ڪامياب پوک لاءِ اهڙي آبهوا جي ضرورت هوندي آهي جتي گرمين ۾ موسم خشڪ ۽ سردي ۾ گرمي پد ڪجهه عرصي لاءِ 7 ڊگري کان گهٽ هجي ۽ مينهن گهٽ پوندا هجن، زيتون جو وڻ سدابهار آهي ۽ اهي علائقا جنهن جو گرمي پد 20 کان 25 ڊگري سينٽي گريڊ هجي اتي ا?? جي وڌيڪ پيداوار حاصل ٿيندي آهي. زيتون جو ٻوٽو گرم صحرا کان وٺي برف سان ڍڪيل جابلو چوٽين تائين پوکي سگهجي ٿو. زيتو?? جي وڻ تي ميوو ٽن کان چئن سالن کانپوءِ اچڻ شروع ٿي وڃي ٿو، جڏهن ته واپاري پئماني تي پيداوار ڇهين سال ملڻ شروع ٿي ويندي آهي ا?? جي سٺي قسم?? جي سراسري پيداوار 50 کان 60 مڻ في ايڪڙ تائين رڪارڊ ڪئي وئي آهي، سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته زيتو?? جي پوک ٻين فصل?? جي پوک کي به متاثر نٿي ڪري.

وزيراعظم عمران خان جو چوڻ آهي ته موجوده حڪومت زيتون جو انقلاب کڻي اچي رهي آهي، صرف زيتو?? جي پيداوار تي ئي ڌيان ڏيون ته نه رڳو درآمد وڌڻ سان اربين روپيا بچي سگهن ٿا پر اسان پنهنجي ضرورت کان وڌيڪ زيتون کي برآمد ڪري اربين ڊالر ڪمائي به سگهون ٿا. ان حوالي سان تازين تقريبن کي خطاب ڪندي وزيراعظم عمران خان جو چوڻ هو ت?? اسان کي مشڪل اها آهي ته اسان کاڄرو ت??ل درآمد ڪندا آهيون، اسان هن وقت ٽي ارب ڊالرن جو کاڄرو ت??ل درآمد ڪري رهيا آهيون اهو ئي سبب آهي جو اسا?? جي ملڪ ۾ گيهي مانگهو ٿي ويندو آ??ي. هن چيو ت?? اسان کي زيتو?? جي پوک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي. سنڌو درياءُ جي اولهن??ي علائقن ۾ مينهن گهٽ پوندو آ??ي، فصل ناهن ٿيندا، ان لاءِ اها زيتو?? جي پوک لاءِ گهڻي فائديمند جڳهه آهي، ان کانسواءِ بلين ٽري منصوبي ۾ به زيتو?? جي پوک تي ڀرپور ڌيان ڏينداسين.

هن وقت ملڪ جي مختلف علائقن ۾ 27 هزار هيڪٽر رقبي تي زيتون پوکيو ويو آ??ي، تنهن هوندي به زيتو?? جي پوک هيٺ رقبي کي 70 هزار ايڪڙ کان وڌايو ويندو. گذريل سال آبادگارن کي زيتو?? جي وڻڪاري جي لاءِ پنج لک 50 هزار ٻوٽا فراهم ڪيا ويا هئا. 23 -2022ع تائين وڌيڪ 50 هزار ايڪڙ رقبي تي زيتون جا ٻوٽا پوکيا ويندا ۽ هلندڙ وڻڪاري مهم دوران زيتون جا 23 لک نوان ٻوٽا لڳايا ويندا. زرعي ماهرن ملڪ جي مختلف علائق?? جي نشاندهي ڪئي آهي جتي زيتو?? جي ڪاروباري بنيادن تي پوک ڪري سگهجي ٿي. ان جو چوڻ هو ت?? زيتو?? جي وڻڪاري جي فروغ لاءِ پبلڪ پرائيويٽ حصيداري تحت ملڪ جي مختلف حصن ۾ زيتو?? جي ٻوٽن جون 10 نرسريون به قائم ڪيون ويون آهن ۽ خريف جي مند جي تازي وڻڪاري مهم دوران انهن نرسرين مان هڪ ملين ٻوٽا خريد ڪيا ويندا، جيڪي فيڊرل سيڊ رجسٽريشن اينڊ سرٽيفڪيشن اٿارٽي مان باقاعده منظور ٿيل هوندا. ملڪ ۾ زيتو?? جي پيداوار ۾ مسلسل اضافي جو رجحان آهي ۽ اميد آهي ته هلندڙ مند ۾ قومي پيداوار 11 هزار ٽن کان ٽپي ويندي. جنهن سان زيتو?? جي تيل جي پيداوار به وڌندي.

جيڪڏهن پاڪستا?? جي مختلف علائق?? جي موسمي حالتن ۽ نوعيت کي ڏٺو وڃي ته سنڌو درياءُ جي ڀرپاسي جي علائقن، خيبرپختونخوا ۽ اسلام آباد زيتو?? جي پوک لاءِ بهترين آهن، جڏهن ته پوٺوهار خطي کي زيتو?? جي پوکي لاءِ انتهائي موزون علائقو سمجهيو ويندو آ??ي.

هلندڙ سال پوٺوهار خطي ۾ زيتو?? جي پوک جي حوصلا افزائي لاءِ آبادگارن کي زيتون جا 12 لک 10 هزار ٻوٽا مفت فراهم ڪيا ويا آهن ۽ انهن کي زيتون جو ت??ل ڪڍڻ جي سهولت به مهيا ڪئي وئي، جڏهن ته پوٺوهار خطي ۾ زيتون ۽ ٻين هائي ويليوز فصل?? جي پيداوار کي وڌيڪ ڪامياب بڻائڻ لاءِ جامع حڪمت سان ڪم ڪرڻ جي ضرورت تي به زور ڏنو ويو آ??ي. پنجاب جي زراعت واري سيڪريٽري اسد رحمان گيلاني جو چوڻ آهي ته ملڪي کاڄرو ت??ل جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ زيتو?? جي باغن کي وڌيڪ سهولت?? جي فراهمي کي به يقيني بڻايو ويندو ت?? جيئن هو ملڪي کاڄرو ت??ل جي پيداوار کي وڌائڻ ۾ وڌي چڙهي حصو وٺن. هڪ اجلاس ۾ هن چيو ت?? زرعي سائنسدانن کي زيتون ۽ ٻين هاءِ ويليو فصل پوکڻ جي نئين قسمن کي متعارف ڪرائڻ لاءِ تحقيقي عمل کي وڌيڪ تيز ڪرڻو پوندو. هن چيو ت?? پوٺوهار خطو مختلف ميوو?? جي پوک لاءِ انتهائي موزون آهي ۽ ان حوالي سان آبادگار?? جي وڌيڪ ٽيڪنيڪي رهنمائي وقت جي اهم ضرورت آهي.

پاڪستان زرعي تحقيق ڪائونسل (پي اي آر سي) ملڪ جي مختلف علائقن ۾ زيتو?? جي پيداوار وڌائڻ ۽ گهٽ لاڳت تي ٻڌل آبادڪاري جي فروغ تي ڌيان ڏئي رهي آهي ۽ ان سلسلي ۾ مختلف منصوبن تي ڪم جاري آهي، ان ڏس ۾ پاڪستان زرعي تحقيقي ڪائونسل (پي اي آر سي) جي زيتون بابت نيشنل پراجيڪٽ ڊائريڪٽر ڊاڪٽر محمد طارق جو چوڻ آهي ته الله تعاليٰ اسا?? جي ملڪ کي بي شمار نعمتن سان نوازيو آ??ي ۽ ملڪ ۾ اهڙي وڌيڪ زمين موجود آهي جتي زيتون پوکي سگهجي ٿو. ان کانسواءِ جهنگلي زيتو?? جي پيوندڪاري ڪري به پيدوار حاصل ڪري سگهون ٿا. اهو وفاقي حڪومت جو هڪ دانشمنداڻو فيصلو آ??ي ته ملڪ ۾ زيتو?? جي پوک کي وڏي پئماني تي فروغ ڏنو وڃي، ان سان نه رڳو قيمتي پرڏيهي ناڻي جي بچت ٿيندي پر ٻهراڙي جي معيشت کي بهتر بڻائي سگهبو. زيتو?? جي پوک سان ماڻهن کي تمام گهڻا موقعا ملندا ۽ خاص طور تي نوجوانن ۽ عورتن کي زيتو?? جي ويليو ايڊيش?? جي عمل ۾ شامل ڪري انه?? جي لاءِ روزگار جا موقعا به وڌائي سگهجن ٿا.

ملڪ ۾ زيتو?? جي پوک جي فروغ لاءِ حڪومت جي سطح تي قدمن سان گڏوگڏ نجي شعبو به پنهنجو فعال ڪردار ادا ڪري رهيو آ??ي ان ڏس ۾ النور زرعي فارمز ڪلهرڪار، چڪوال جي جنرل مئنيجر محمد عزيز ملڪ پوٺوهار خطي ۾ زيتو?? جي پوک جي باري ۾ چيو ت?? اسان جا فارم 200 ايڪڙن تي مشمل آهن ۽ انهن ۾ 40 کان 50 ايڪڙ تي زيتو?? جي پوک ڪئي وئي آهي، پوٺوهار خطي ۾ حڪومت جي تعاون سان ان فارم کي اڳتي وڌائي رهيا آهيون جتي زيتو?? جي پلانٽس جي مجموعي تعداد تقريبن 7 هزار آهي ۽ ان ۾ هڪ سال کان وٺي پنجن سالن تائين جا ٻوٽا شامل آهن. ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي هن چيو ت?? چوٿين ۽ پنجين سال زيتو?? جي ٻوٽن مان پيداوار شروع ٿي ويندي آهي. هن چيو ت?? وزيراعظم زيتو?? جي پوک کي تمام وڌيڪ ترجيح ڏئي رهيو آ??ي، پاڪستان ۾ زيتو?? جي پوک جو منصوبو انتهائي خوش آئنده آهي ان سان ملڪ جي ڪافي پرڏيهي جي ناڻي  بچت ڪري سگهجي ٿي. ڇو ت?? اسان ملڪ?? جي اندر زيتو?? جي پوک ڪري کاڄرو ت??ل جي پيدوار وڌائي سگهون ٿا. هن چيو ت?? پوٺوهار خطي کانسواءِ خيبرپختونخوا، بلوچستان ۽ پنجاب جي مختلف علائقن ۾ زيتو?? جي پوک کي فروغ ڏيڻ گهرجي، زيتو?? جي پوک لاءِ تمام گهڻي زرخيز زمي?? جي به ضرورت ناهي هوندي ۽ عام زمين تي به زيتو?? جي پوک ڪري سگهجي ٿي. هن چيو ت?? ٻين فصل?? جي ڀيٽ ۾ زيتون مان وڌيڪ عرصي تائين پيداوار حاصل ڪري سگهجي ٿي جيڪڏهن ا?? جي مناسب سارسنڀال ڪئي وڃي ته سئو سال کان مٿي تائين ان مان پيداوار وٺي سگهجي ٿي. هن چيو ت?? سيڙپڪارن کي زيتو?? جي پوک تي ڌيان ڏيڻ گهرجي، ان سان نه رڳو هو پنهنجي ڪاروبار کي فروغ ڏئي سگهن ٿا پر ملڪ کي به ان مان فائدو ٿيندو.

پنجاب ۾ پوٺوهار خطي سميت ٻين علائقن کانسواءِ خيبرپختونخوا صوبي ۽ بلوچستان ۾ زيتو?? جي وسيع رقبي تي پوک لاءِ قدم کنيا پيا وڃن، جڏهن ته سنڌ ۽ گلگت بلتستان ۾ به زيتو?? جي پيداوار جي گهڻي گنجائش موجود آهي، زيتو?? جي پوک ۾ اضافي سان گڏوگڏ مختلف علائقن ۾ پراسيسنگ جي پلانٽ تي به ڌيان ڏنو پيو وڃي ۽ پنجاب ۽ بلوچستا?? جي حڪومتن پهرين ئي مختلف علائقن ۾ ٽي پلانٽس قائم ڪري ڇڏيا آهن، جڏهن ته نجي شعبو به ان حوالي سان سيڙپڪاري ۾ گهري دلچسپي جو اظهار ڪري رهيو آ??ي، ان کانسواءِ حڪومت به ا?? جي ڀرپور حوصلا افزائي ڪري رهي آهي ته جيئن زيتو?? جي پيداوار ۽ ا?? جي تيل ڪڍڻ جي عمل کي جديد بينادن تي فروغ ڏئي سگهجي، زرعي ۽ اقتصادي ماهرن اميد رکن ٿا ته پاڪستان ۾ زيتو?? جي پوک ۾ اضافي جو رجحان ۽ خصوصي قدم?? جي ڪري مستقبل ۾ مقامي گهرج پوري ٿيڻ کانسواءِ اضافي پيداوار جي ذريعي قيمتي پرڏيهي ناڻو نه رڳو بچائي پر ڪمائي به سگهبو.